सोन्याचा साठा असणे हे देशाचे आर्थिक स्थैर्य आणि जागतिक स्तरावर आपली कुवत ठरवण्यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावते. ज्याच्याकडे जास्त सोने त्याची आर्थिक कुवत तेवढीच जास्त असे जणू समीकरणच बनले आहे. जागतिक सुवर्ण परिषदेने (WGC) नुकतीच सर्वात जास्त सोन्याचा साठा ( Gold reserve in India ) असलेल्या देशांची यादी जाहीर केली आहे आणि आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे सौदी अरेबिया आणि युनायटेड किंग्डम सारख्या देशांना मागे टाकत भारताने या क्रमवारीत नववे स्थान मिळवले आहे. युनायटेड स्टेट्स, 8,133.46 टन सोन्याच्या साठ्यासह आघाडीवर आहे, ज्याचे मूल्य तब्बल $489,133 दशलक्ष ( $489 billion )आहे.
भारताकडे 2,191.53 टन सोन्याचा साठा ( Gold reserve in India ) आहे आणि त्याचे मूल्य $131,795 दशलक्ष
($131 billion ) आहे, जागतिक स्तरावर या साठ्याला खूप महत्त्व आहे. पण प्रत्येक देश सोन्याचा साठा ठेवण्यास प्राथमिकता का देतो?
याचे महत्वाचे कारण म्हणजे, सोने हे स्थिर मूल्य असल्याचे चलन म्हणून मानले जाते. संपूर्ण इतिहासात, सोन्याने देशाच्या चलनाच्या मूल्याला आधार देण्याची महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. काही राष्ट्रे सोन्याच्या साठ्याकडे त्यांच्या चलनाची स्थिरता टिकवून ठेवण्याचे साधन म्हणून पाहतात, विशेषत: आर्थिक अनिश्चिततेच्या काळात.
देशांना सोन्याचा साठा ( Gold reserve ) राखण्यासाठी प्रवृत्त करण्याचे आणखी एक कारण म्हणजे गुंतवणुकीतील विविधता (Diversification). सोन्यामध्ये गुंतवणूक करून, राष्ट्रे त्यांच्या एकूण पोर्टफोलिओमध्ये विविधता आणू शकतात आणि इतर मालमत्तेच्या मूल्यातील चढउतारांशी संबंधित जोखीम कमी करू शकतात. सोन्याचे मूल्य यूएस डॉलरच्या उलट दिशेने जाण्यासाठी ओळखले जाते; जेव्हा डॉलरचे मूल्य घसरते तेव्हा सोन्याचे दर वाढतात. हा संबंध मध्यवर्ती बँकांना बाजारातील अस्थिरतेच्या काळात त्यांच्या चलनाचे व साठ्याचे रक्षण करण्यास महत्त्वाची भूमिका बजावते.
याव्यतिरिक्त, काही देश व्यापार असमतोल सोडवण्यासाठी किंवा कर्जासाठी तारण म्हणून सोन्याचा वापर करतात. आर्थिक मंदीच्या काळात, सोन्याचे मूल्य वाढते. ही गुंतवणूक, संकटकाळात बचाव म्हणून काम करते. सोन्याचे हे वैशिष्ट्य आव्हानात्मक परिस्थितीत आर्थिक हितसंबंधांचे रक्षण करू पाहणाऱ्या देशांसाठी सोन्याला एक मौल्यवान संपत्ती बनवते.
रशियाने युक्रेनवर आक्रमण केल्यानंतर जप्त केलेल्या त्याच्या गोठवलेल्या सोन्याच्या साठ्याचा वापर करून, युद्धामुळे झालेल्या हवामान बदलातील नुकसान भरून काढण्यासाठी वापरल्याचे नुकतेच जाहीर केले आहे यावरून जागतिक आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी सोन्याच्या साठ्याची ( Gold reserve ) महत्त्वाची भूमिका दिसून येते. रशियन दूताने या साठ्यांचा वापर करून विकसनशील देशांना हवामान बदलाला सामोरे जाण्यास मदत करण्यासाठी, सोन्याला पारंपारिक आर्थिक स्थिरतेच्या पलीकडे भूमिका बजावण्याची क्षमता असलेले साधन म्हणून बघण्याचा प्रस्ताव दिला.
आता, सर्वात लक्षणीय सोन्याचा साठा ( Gold reserve ) असलेल्या शीर्ष 10 देशांवर बारकाईने नजर टाकूया:
1 युनायटेड स्टेट्स: 8,133.46 टन, $489,133 दशलक्ष
2 जर्मनी: 3,352.65 टन, $201,623.07 दशलक्ष
3 इटली: 2,451.84 टन, $147,449.64 दशलक्ष
4 फ्रान्स: 2,436.88 टन, $146,551.80 दशलक्ष
5 रशिया: 2,332.74 टन, $140,287.50 दशलक्ष
6 चीन: 2,191.53 टन, $131,795.43 दशलक्ष
7 स्वित्झर्लंड: 1,040.00 टन, $62,543.91 दशलक्ष
8 जपान: 845.97 टन, $50,875.51 दशलक्ष
9 भारत: 800.78 टन, $48,157.71 दशलक्ष
10 नेदरलँड्स: 612.45 टन, $36,832.02 दशलक्ष
शीर्ष 10 च्या पलीकडे, तुर्की, तैवान, उझबेकिस्तान आणि पोलंड सारखे इतर देश देखील लक्षणीय सोन्याचा साठा राखतात.
महत्त्वाचे म्हणजे सोन्याचे साठे देशांसाठी अनेक उद्देश पूर्ण करतात. ते मूल्याचे स्थिर भांडार म्हणून काम करतात, गुंतवणूक पोर्टफोलिओमध्ये वैविध्य प्रदान करतात आणि आर्थिक मंदीपासून बचाव करतात. हवामान बदलासारख्या जागतिक आव्हानांना तोंड देण्यासाठी सोन्याचा साठा वापरण्याबाबत अलीकडील चर्चा आंतरराष्ट्रीय अर्थशास्त्राच्या भविष्याला आकार देण्यासाठी सोन्याची महत्त्वाची भूमिका दाखवते. जसजसे देश आर्थिक अनिश्चिततेच्या दिशेने जात राहतात, तसतसे त्यांचे सोन्याचे साठे आर्थिक स्थिरता राखण्यासाठी आणि उदयोन्मुख जागतिक समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी एक प्रमुख संपत्ती म्हणून काम करत राहील..
